Dilbazilər surf türk asilli olmaqla, mansalari Qaray/Qarayli/Qaraman adi ila tarixi qaynaqlarda qeyd 
olunan, XVI yüzilin sonlarinda Safavi-Osmanli

coxsayli tayfa ila baglanir. Hamin mühariba asnasinda Qaraylarin çoxu bu diyardan

Safavilar imperiyasinin ic vilayatlarine köçüb getmislarsa da, müayyen hissa aski

yurdlarinda qalmis, yaxud sonra yenidan qayidib galmislar.

Dilbazogullarinin söykökü Qazax mahalinin Xanliqlar kandi ila lokallasir. Bu

kand onlarin nasillikca tarixi yurd yerlari olmus, burada artib-çoxalmis va yalniz bura-

dan basqa mantaqalara yayilmiglar.

Soykökün kecmisi ila bagli ravayatlare söykansak, onlarin öncaki ad Xanogul-

lari olmusdur. Dilbaziler onlara XVIII yüzilin birinci yarisinda verilmis addir.

Naslin ulu acdadi Allahyar bey Qarayli (XVIl yüzil) savadli, qoçaq bir adam kimi

xatirlanir. Bela bir revayat var ki, Allahyar bay Iraqda tahsil almis, madrese yoldasi

Anadolu türkü ibrahim bay ile dostluq etmis, Vatene qayidanda onlarda qonaq qal-

mis ve ibrahim bey ona yola düçerken bir ürge va bir qulun bagislamisdir.

Allahyar bey adinin bu soykökda özündan sonra 7 defa takrarlandigi qeyd

olunur. Ibrahim bay ad da bir neça defa takrarlanir.

Nasil revayatlerine göra, Dilavar Obdürrahman aga adli saxs - Molla Ali aga

Dilbazin babas imis. O da savadli, natiq va qoçaq bir adam kimi xatirlanir.

MOLLA ALI AGA DILBAZ

Dilbazilarin kecmigi ila bagli ravayatlara göra, onlarin dasidigi «Dilbaz» soyadi

bu naslin acdadi Molla Ali again laqabi olmusdur. Taqriban XVIl yüzilin sonlarinda

dogulmus ve XVIII yüzilin ikinci yarisinda dünyadan getmis olan Molla Ali aganin bu

laqabi almasi Nadir gahla bagli bir ahvalata söykanir, hayati isa Osmanli va Safavi

imperiyalari arasinda uzunsüran qanli müharibalar, dagintilar, Qazax Sancaginin

aldan-ala kegdiyi bir dövra tasadüf etmisdir. Rusiya Xazaryani vilayatlari tutmus, af-

ve Güney Azerbaycanin bazi vilayatleri Osmanli Imperiyasina qatilmisdi. Taraflar

arasinda müharibelar bir-birini avaz edirdi.

Soykökün rasmi sacarasi alda olmadigindan Dilbazilarin tarixçasinin Nadir gah

zamanindan avvali barade söz söylamak bir qadar catindir. Lakin nasil ravayatlari-

na göra müeyyan mülahizalar söylamak, har halda, mümkündür. Bela bir naticaya

galmak olar ki, Dilbazilarin, daha dogrusu Molla Ali again asil-nasabi Qazax xan-

larina gedib cixir. Bunun alda bir neça dalili var.

1. Dilbazilerin Qazax ölkasi xanlarinin neslina mansublugu barada onlarda na-

sildan-nasila ötürülmüs, lakin dolasdirilmis bir ravayat var.

2. Xanliqlar kandi arazisindaki Valixan toponimi, Dilbazilarin nasil ravayatlarina

göra, onlarin acdadi Vali xana aiddir. Baxmayaraq ki, bu nasila Molla All aganin tô-

ramalari arasinda Vali xan adli saxsa rast galinmir, Vali aga adi isa bir neça dafa

tekrarlanir.

3. 1725-1728-ci illare aid «Tiflis ayalatinin müfassal defteri» adli Osmanli tarixi

qaynaginda Qazax Sancaginin Axstev nahiyesinda bir kandda Ali Molla Xan oglu-

nun adi geyd olunur. Biza göre, bu addaki «Ali Molla» sexsin adi, «Xan oglu» isa ata

adi deyil, onun nasli mansubiyyatini bildirir. (Bir revayate göra, Molla Ali aganin atasi-

nin adi Allahyar aga, bir bagqa ravayate göre, Obdürrahman agadir. Bu adlar Molla

Ali again oglunda ve navasinda takrarlanir.)

4. Qazax xanlari qipçaq menseli idilar ve indiki Xanlialar camaati aksaran onla-

in mensub oldugu Qaraylarin nesillaridir.

5. Qazax Agqoyunlular ve Sefeviler dönaminda «ölka» statusunda olarken bu-

rant xan rübesinde yüksak mensebli mamur sexslar idara etmislar ve onlarin tam-

silgilarinden Vali an Qazaxlar, onun oglu Nazar xan Oazaxlar: onun ogullarindan

Samsi bey, Mammed bay, Xalil bay Qazaxlarin adlari tarixi qaynaqlarda biza galib

çatmisdir. Qazax mahalinda digar söhretli nesillarden biri olan Vakilogullarinin ulu

acdadi Mirzali aga Kosali hemin bu Vali xan Qazaxlarin qizi Fatma xanimla evlan-

misdir va onun üç oglu Fatma xanim Vali an qizindan dogulmusdur.

Vali xanin oglu Nazar xanin va onun oglu Samsi xanin, Mahammad bayin, Xalil

bayin adlari | Sah Abbasin Gürcüstana yürüslari ila bagli bölgada bas vermis hadi-

salarda, Osmanli-Safavi müharibalarinde six-six cakilir. Xanligin varligina iri feo-

dallarin hakimiyyatini mahdudlasdirmaq siyasati yürüden I Sah Abbasin dönamin-

da son qoyuldu va Vali xanin töramalarindan xanliq rütbesi alindi, Qazax «mahal»

adlanmaga va markazdan tayinatla baylar/agalar terafinden idara olunmaga basla-

di. Molla Ali aga onlardan 80-100 il sonra yurdda qalmis, adi va varligi sanadlarda

tasdiglanan yegana adam idi. Dilbazilarda zaman-zaman takrarlanan «Vali aga»

adi mançayi etibarila, bizca, Vali xan Qazaxlara gedib gixir.

6. Elin «Qaraylar» adinin «Xanliqlar»a cevrilmasi @bdürrahman aganin zama-

ninda - XVIII yüzilin ikinci yarisinda olmusdur va bizca, bu onlarin - bu kandin agala-

rinin an mangalarinin vurgulanmasi ila bagli olmamis deyildir.

Belalikla, artiq qeyd etdiyimiz kimi, «Dilbaz» laqabinin Molla Ali again adina

alave olunmasi Nadir xanin bu kendda olmasina dair bir ahvalatla baglidir va bu

ahvalat nasildan-nasila ötürülarak müayyan bazak-düzakla zamanimiza gadar ga-

lib cixmisdir. Har halda, bu bazak-düzayin arasinda onun gerçakliya söykandiyi ay-

din görünür. «Molla Ali aga va Nadir xan» ahvalati Dilbazilarda ve Qazax camaatin-

da an popular ravayatlardan biri oldugundan, bunun tarixini müayyanlasdirmak,

albatta, maraqli olardi.

Tarixden belli oldugu kimi, Nadir gah Ofçar (1688, 22 oktyabr - 1747, 20 iyun)

oguzlarin harb tarixinda an böyük sarkardalardan va dövlat basçilarindan biridir. Bu

adam qosun bascisi olmaq etibarila 120-den artiq irili-xirdali vurusmaya qatilmis ve

aksarindan qalib cixmisdi. Safavilarin son donaminda - hökmdarliga yaramayan I

Sah Hüseynin (1694-1722) ve onun ferasatsiz oglu Il Tahmasibin (1722-1732) za-

maninda parça-parça olmus dövlati dagilmaqdan xilas etmis ve onlarin 230 ila ya-

xin davam eden sülala hakimiyyatina son qoymaga mecbur olaraq, 1736-cl ilin fev-

ralinda Mugan qurultayinda özù taxta gIxmi§ va 1747-ci ilde dünyadan gedana qa-

dar gah taxtinda ölkeni idara etmisdir.

Nadir an Ofsar Safavilar dövlatinin sipahsalari (bas komandani) vazifasina

1726-cI ilin oktyabrinda teyin edilmisdi. Bundan sonraki ilk illarde onun harbi fealiyya-

ti asasan afqanlara qarsi Fars ayalatinda ve Xorasanda aparilan amaliyyatlarla bagli

olmusdu. 1730-cu ilde bu istiqamatda böyük harbi ugurlar qazanaraq (efqanlari data-

larla maglub edib ölkeden qovdu va Herat aldi), üzünü qerbe - osmanlilara qarsi ce-

virdi. Hemin il Maraga, Tabriz va @rdabili Osmanlilardan geri aldi. Fikri Naxcivan va

iravan ayaletlerini de geri almaq idi, lakin Xorasanda afqanlarin Abdalli tayfasinin gi-

yam qaldirdigini esidib, amaliyyatlari davam etdirmadan Xorasana yollandi ve son-

raki iki ili bu istiqamatda müharibe apardi ve afqanlari birdafalik azdi.

Bu arada - I Tahmasib Nadir xanin güclanmasinden narahat olmusdu va go-

sun basciligini üzerine götürüb Osmanlilara qarsi gixis etdisa, Hamadan yaxinli-

ginda onlara maglub oldu. imzalanmis Bagdad sülhüna asasen (10 yanvar 1732-ci

il), iravan, Naxçivan, Genca, Sivan, Tiflis va Dagistan vilayatlari Osmanliya kegdi

ve Araz çayi sarhad oldu. Ardinca Rusiya ila Rest sülhünü imzaladi (21 yanvar

1732-ci il) va Baki, Dagistan Rusiyaya verildi. Lakin Nadir bu sülh müqavilalarini ta-

nimadigini bildirdi va sentyabrin 1-de garqdan paytaxt isfahana galarak gah Il Tah-

masibi vatane xayanatda ittiham etdi va taxtdan salib Xorasana göndardi. Onun az-

yagli oglunu Ill Abbas ad ila sah elan edarak, dövlati onun adindan idara etmaya

basladi(naib-üs-saltana).

Nadir an Osmanli dövlatindan 1723-cü ilden bari alinda saxladigi torpaqlari bo-

saltmagi telab etdi ve radd cavabi aldiqda müharibaya basladi. Bagdad istiqamatin-

da çox irali getdi va bir çox saharlari tutdu. Bagdadi mühasiraya aldi. Lakin 19 iyul

1733-cù ilda Bagdadin kömayina yetisan Topal Oman paçanin ordusu ile dahsatli

müharibade Nadir an Ofsar agir maglubiyyate ugradi (bu tarixi yadda saxlayaq).

Geri cakilan Nadir xan yeni qosun topladi va Güney Azarbaycanin va Iraqun bir

sira seherlarini tuta bildi. Dekabrda Bagdad müqavilasi imzalandi, osmanlilar tutduq-

lari bütün torpaqlan bosaltmaga raziliq verdilar va mügavilanin tesdiglanmasi ücün

90 gün vaxt tanindi. Lakin Osmanli sarayi bu müqavilani tasdiqlamadi. Nadir xan rus-

lari ve osmanlilari Qafqaz Azerbaycanindan gixarmaq üçün Sivan va Dagistan üza-

rine yürüga 1734-cù il avqustun 29-da bagladi. Bölgada harbi amaliyyatlar oktyabrin

sonlarina gader davam etdi.

Nadir xan bir haft Qabalada dincaldikden sonra üzünü Gancaya cevirdi. No-

yabrin 3-da onun qosunlari artiq Ganca divarlarina çatmigdi. Osmanli qogun baggi-

SI Genc Ali pasanin nazaratinde olan bu saherin mühasiresi dörd ay çakdi. Gancani

mühasirede saxladigi bu dörd ayda onun Tiflis istiqamatinda reyd etdiyi va qala ci-

varinda Osmanli harbi qüvvalari terafindan maglub edildiyi bared he bir söz de-

yilmir. Bunu ona göre deyirik ki, Dilbazilerin nasil ravayatinda Nadirin Xanliqlara bi-

rinci gizli galisinin Tiflis civarinda maglubiyyate ugramasindan sonra oldugu deyilir.

Nadir xan, tabii ki, Topal Osman paga tarafinden Bagdad handavarinda agir

maglubiyyate ugradiqdan sonra geri gekilarken Qazax yolunu tuta bilmazdi. Har

halda, ehtimal ki, Gene mühasirade saxlandigi vaxtlar Nadir Tiflis istigamatinda

de qüvvesini sinamaq istemis, lakin bu maqsadi öz hayati üçün ox tahlükali bir va-

etdiren asas qüvvalerina gatdirmisdi ve yolda Xanliqlarda gecalamisdi. Yani, Dilba-Tarixi-biografikarasdirma

zilarda söylanen revayat tarixle son deracade saslasir va Nadir xanin birinci dafa

Xanliqlarda Molla Ali again evinda bir geca gonaq galmasi 1734-cù ilin noyabri va

1735-ci ilin fevrali arasinda ola bilardi.

Bu ahvalati indi hare bir versiyada danisir. Lakin naslin malumatli saxslarin-

den, müellim Vali aga Dilbazi (1902-1982) yeqin ki, özündan avvalki naslin söyla-

diklerina asaslanaraq 1979-cu ilin aprelinda qalama aldigi variant gerçaya daha uy-

gun gala biler.

Vali again qalama aldigi ravayate göra, Nadir xanin qüvvalari Osmanlilari Tif-

lis istigamatinda Soganliga qadar qovur (yaqin ganc Ali pasaya kömaya galan qüv-

valar imis). Döyüs burada bas verir. (Ehtimal ki, Tiflis qalasindaki qüvvalar Nadirin

mis.) Vali aga öz yazisinda Nadirin qosun siralarina coxlu qazaxli döyüsçünün da-

xil oldugunu qeyd edir. Bu da aglabatandir, bela ki, Ganca mühasirada saxlandigi

vaxtlarda atraf mahallardan qosuna asgar toplandigi ve ya könüllülarin qosuldugu

tabii idi.

Bu reyd zamani Qazagin indiki Hüseynbayli kandindan Tahmaz adli casur bir

döyügçünü Nadir öz yaninda saxlamisdi. Tahmez Tiflis civarinda qanin su yerina ax-

dig, çoxlu asgarin Osmanlilara asir düsdüyü hamin vurusmada Nadirin bilavasita ya-

xinliginda olur. Nadir yenildiyini görüb, asir düsmamak üçün hatta özünù öldürmak

isteyir. Vaziyyatdan çixis yolunu Tahmaz tapir. «Atlarimizi va geyimlarimizi dayigak»

- deya taklif edirse, Nadir avvalca razi olmur. Lakin Tahmez takid edir: «Siz ölsaniz

dövlat dagilacaq, manim ölmayimdan isa heç na olmaz. Man onlarin agzin tars sala-

ram, siz özünüzü Gancaya qosuna catdirin». Nadir razilasmali olur. Tahmez sarker-

danin arab atini minir va diqgeti calb edan qurmizi geyiminda Yaglica terafe çapir,

Nadir xan is adi asgar geyiminda atini basqa istigamatda geriya gapir. Osmanli sü-

varilari sarkerda geyimindaki atlinin dalinca dügürlar va qovhaqovda onu gülla ila vu-

rub atdan sala bilirlar.

Sag qalanlarin qaçib dagildigini göran Osmanli tegibcilari geri dönürlar. Nadirin

«öldürülmesi» xabari pagalari sevindirir, hatta Istanbula bu barade mektub yazilir.

…..Axçam qaranliq düsmüsdü. Dövlatin birinci saxsi - naib-üs-saltane adi bir as-

gar libasinda bir kanda nazeri calb etmayan adi bir daxmanin qapisinda «Ay ev yi-

yesi» deya saslendi. Daxmadan bir qoca arvad gixir: «Ay ogul, kimsan, na isteyir-

San». Atli: «Ana, Allah qonagiyam» deyir. «Ogul, Allaha da qurban olum, onun qona-

gina da». Qari qonagin atini tövlaya çakir. Ona daxmada palazin üstünde yer gösta-

fir. Qonaq evin kasib görkemindan ürayinde razi qalir, fikirlesir ki, bura ox tehlüke-

Siz, diqgati calb etmayen yerdir, bayin-aganin evina qonaq düssaydim, manimle ma-

raglanar, hardan galib hara getdiyimi sorugardilar. Qarnin ise agzini boza vermak asandır. 

Qari germa ocaginin üstünda tava asib, alüstü qonaga xasil bigirir. Qonaq bark

ac idi, odur ki, xasili agzi yana-yana hölaki-hölaki eyirdi. Qari bunu görüb: «Ay

ogul, niya Nadir xan kimi üteleksan, qoysan xasil bir qadar soyuya, sonra yeya-

san». Tasvise düsen qonagin tikesi elinde qalir: «Ay ana, Nadir xan neylayib ki?» -

deya sorusur.

Qari Nadir xanin qarasinca deyindi: «Canna dard eladi, bogazina da bogma.

Sabirsizlik eladi. Arxasini barkitmaden çox irali getdi. Qosunu Osmanliya qurdirdi.

Qazagin-Borçalinin iyidlarini bada verdi. Daha na olacaq?»

Nadir dinmadi. Yemayina davam etdi. Doyub, agiz-burunu sildi. Qari ona oca-

gin quraginda yer saldi. Qonaq o qadar yorgun idi ki, yataga uzanan kimi gözüna

yuxu getdi. Qari sübh tezdan yerindan qalxdi. Ocagi qaladi, namazini qildi. Qona-

gin yuxudan oyandigin görüb: «Ogul, hale çox tezdir, yat dincini al» - dedi. Qonaq:

«Yox, ana, yolum uzaqdir. Yolçu yolda garak» - deya cavab verdi. Qalxib aynini

geyindi. Qargidaki arxin soyuq suyunda al-üzünü yudu. Qari qonaga yumurta bisir-

di, kasibyana açdigi sufraya ocaqda qizdirilmis xamrali görayi qoydu: «Dardin

alim, doyunca ye, deyasan yolun uzaqdir, birdan yolda acarsan». Qonaq cörayini

yedi. Qalxanda, qari tövladan ati yaharlayib hayata çakdi. Atin qarni tox idi. Qonaq

üreyinda bundan razi qaldi. Qari: «Ogul, yolun ugurlu olsun!» - deya dua-sana edib

gonagini yola saldi.

Ala-qaranliq, oba hale yuxudan oyanmamis qarinin doqqazindan gixib yola

düzalenda gonaq ürayinda deyirdi: «Xudavandi-alam, san mani bu mard qariya

borclu qoyma, ela bir sarait yarat ki, onun borcundan cixa bilim».

Bütün günü çox ehtiyatla, atrafa göz gazdira-gazdira Aveyin daralari ila atini

sürüb, axsam qaranliq düganda Agstafa çayinin sol sahilindaki Qarayli obasina

çatdi. Burada gecalamayi qat etdi va atini adi evlardan birinin qapisina sürdü. Sasa

dam evindan bir kigi gixdi. Atli sakitce: «Allah qonagiyam» dedi.

Ev sahibi dinmazca atin cilovundan yapisdi. Qonaq atdan düdü. Ev sahibi ati

tövlaya apardi, çakilarini bogaldib qabagina arpa-saman tökdü. Ali kiginin evina qo-

naq geldiyini bilan bir neça qonsu agsaqqal da galdi. Çörak yeyildikdan sonra

adamlar Osmanli ila aparilan mühariba barada ordan-burdan söhbet etmaya bagla-

dilar. Artiq Tiflis samtdaki maglubiyyat barada xabarlari vardi. Qonaq dinmadan qu-

lag asirdi.

Osmanli terafdari olan Molla Ali iranla Osmanlini mügayisa ederak üstünlüyü

Osmanliya verir, onun nizam-qurulusunu teriflayir, irani ve Nadirin idaragiliyini pis-

layirdi. Ustalik de, Tiflis semtdaki dünenki qirgin nazerde tutaraq Nadir xanin qara-

sinca danisir, hatta kobud sözlar isladirdi:

- Osmanliyi qovmaq istayirdi... Gördünüz Osmanli neyladi? Nadirin atasini neca

yandirdi? Anasini-bacisini nateari aglar qoydu? .

Tarixi-biografikarasdirma

Üreyinda talas keçiren qonaq da haqigeten Nadirin Tiflise dogru çox irali get-

makle axmaq bir is gördüyünü söyladi. «Ancaq axmaqlar bele is görardilar», - deye

deyilanlari tesdiqladi. Sahar qonaq cöreyini yeyib, sagollagib yola düsdü.

Bir müddat sonra Nadir xanin ölmadiyi, Gancade oldugu yena har tarafa, o

cümladan Qazax Sancagi obalarina da yayildi.

Nadir agilli tarpanmaya basladi. Genca yaxinliginda martin 19-21-de Rusiya

ile alverigli gartlarle sülh bagladi. Coxlu qosun yigdi. Novruzdan bir neça gün sonra

Qars istiqamatina yürüçe basladi. Qalani mühasireya aldi. Mayin 25-de Qarsin ca-

nub-garqina çakildi. Iravan yaxinliginda bas veran döyüsde zafar Nadirin terafinde

old. Osmanli 50 min asgar itirdi. |yulun 9-da Gence valisi Ganc Ali pasa sahari tas-

lim etdi. Avqustun 12-da isa Nadir xan Tiflisi aldi, oradan Car, va Balakanin üstüne

getdi. Lakin Surxay xan yen yaxasini ale vermadi. Nadir xan yeniden Qarsin üstü-

na getdi va yolüstü iravan qalasini aldi.

Qazax-Borçali sinirinda dolasan vaxt naib-üs-saltane Nadir an Borçalida bir

geca qonaq qaldigi hamin kanda gedir. Kandin imkanli adamlari gecalamak üçün

ona har cür serait yaratsalar da, Nadir xan razilig vermayib basinin adamlari ila qa-

rinin daxmasina galir. Qari ças-bas qalir, Nadir ona bir geca evinda qonaq qaldigi-

n xatirladanda qari onu taniyir. Xan ondan: «Oguldan-usaqdan nayin var?» - de-

ye soruçduqda, qari birca oglunun oldugunu, filankasin qapisinda nökargilik etdiyi-

ni söylayir. Cagirtdirilir. Ayaginda kalmani çariq, paltar yamaqli, on iki-on üç yashi

bir oglan naib-üs-saltenanin qarsisinda dayanir. Nadir oradaca farman yazdirib bu

kandin agaligini bu yetim oglana verir.

Sahar xan atini minir va heç yerda dayanmadan düz Qaraylar kandina gelir. Ol-

bette, kand adamlari onun qargisina gixir, qurbanlar kasir, evlarina davat edirlar, la-

kin xan dinmadan atini sürürdü. Hami buna teaccüb edirdi. Molla Alinin qapisina

catanda atinin basin çakdi. All kisi xani qapisinda görcak, «xos galdin» edarak iça-

ri davat etdi. Xanin sir-sifeti çox tutqun idi, üz-gözündan zehrimar yagirdi. Kegib ay-

lesdi. Ali kisini yaxina gagirdi va arada bela bir sorgu-sual oldu:

- A kisi, mani taniyirsanmi?

- Siz naib-üs-saltena Nadir xansiniz, sizi tanimamaq olarmi, alahazrat?

- Mani daha harda görmüsan, yadina sal.

- Xan sag olsun, he yerda görmamisam.

Nadir xan neça ay qabaq bu evde onun bir qonagr oldugunu, orada ev sahibinin

Osmanlini terifladiyini, Nadiri is söydüyünü All kisiya xatirladib deir:

- Magar bunlar yadindan gIxib?

- Xeyr, yadimdan gixmayib, alahazrat..

Dibasilor

- O man idim, Tiflisda qosunum qirilmisdi, gizlica qagib Ganceya gedirdim

Getdim qosun yigdim, Osmanlini qovub gixardim. Qarsda pagalar qabagimda

müntezir dayandi.

Bunlari esiden All kigi halini zarra qadar da pozmadi, heyatinin tahlukada oldu.

gunu hiss etsa de, xanin qarsisinda mardane dayandi. Xan dedi:

- indi sena bir sual veracayam, düz cavab versen, günahindan keçaram. De

görüm, Osmanli yaxsidi, yoxsa iran? Birdan Osmanli yene hazirlagib üstüma gal.

sa, o zaman kima taraf olarsan?

Ali kisi düçünmadan:

- Osmanli galsa, albatta, Osmanlinin terafinda ollam.

Bu mardane cavabdan Nadir xanin üzünden-gözündan tutqunlug çakildi. Gü-

lümsündü. Qalxib Ali kisiya yaxinlasdi. Sag alini onun giynina vurub farsca dedi

- cab dilbaz ast... cab dilbaz ast..

(Manas: @cab ürakli adamdir)

Ali kisini yaninda oturtdu. Vazira buyurdu:

- Farman yaz, bu kandin agaligini bu kigiya veriram.

Belalikla, Ali kigi o gündan Qarayli kandinin agasi, Böyük Cala va Cogaz mül-

künün sahibi oldu. Xanin atinin dirnaqlarinda kasilan qurbanlar gatirildi. Qaza lar

asildi. Xöraklar bidi. Zurnaçilar galdi. Cavanlar oynadilar, gülasdilar. Xanin galisi

münasibati ila obada böyük sadyanaliq oldu.

Xan sahar yola düsmaya hazirlasanda Ali agani yanina çagirib sorusdu:

- Ali aga, atin varmi? Var, basina dönüm, iki madyanim var. Xanin amri ila onun

ehtiyatda olan boz rangli arab atini çakdilar. Nadir xan bu areb atini Ali agaya ba-

gislayib dedi:

- Bu arab atidir. Bu ati madyanlarina qat, bundan arab cinsli yaxsi atlar amala

galar.

„.Nadir öz igid, fedakar asgari Tahmazi unuda bilmirdi. Qaraylidan birbaga Hü-

seynbayliye yol aldi. Ali aga xanin ona bagigladigi boz ati minib, dastaya qosul-

musdu. O kendda de xani böyük hörmatle qargiladilar, atinin dirnaginda qurban

kesildi. Xan Tahmazin evini sorusdu. Kendin koxasi dedi ki, Tahmazin anasi ogulit-

kisine dözmayib dünyadan köcdü. Kiçik qardasi Sübhanverdi ise cobanliq edir. Xa-

nin amri ile Sübhanverdini Ceyrançölden tapib getirdilar. Xan orada basina yig*

sanlara Tehmezin igidliyini, fadakarligini, dövlatin serafi namina canini qurban vel-

diyini danigirdi. Naib-üs-saltane qargisinda dayanmis bu ayagi carigli, galvari ya

magli, ciyninda qarti yapinci olan Sübhanverdidan sorusdu:

- San onun qardagisan. Indi de görüm, mandan ne isteyirsan?

- Cox sag olun, sizin sagliginiz basimizair, - deya Sübhanverdi edabla cavab verdi

 

Xan üzünü vazire cevirdi:

- Farman yaz, bu kandin agaligini Sübhanverdixana verdim. Vazir ceyran dari-

si üzarinda farman yazdi. (Qazax bayzadalarinden Sübhanverdixanovlar onun tö-

ramalaridir.)

Naib-üs-saltane Nadir an Ofçar Qazaxdan getdi. Molla Ali aganin adina ise el

arasinda «Dilbaz» laqabi qosuldu va töramalari «Dilbaz ogullar»» kimi tanindilar..

Xanliqlar kandinin agasi Molla Ali again «Dilbaz» laqabi ila bagli olaraq onun

töramalarina el arasinda Dilbazogullari (Dilbazilar) deyilmisdir. 1846-cl ilin torpaq

kumati tarafindan tasbit edildiyi asnada bu soydan olan agalar üçün rus üslubunda

«Dilbazov» soyadi müayyan olunmug va onlar agalar/baylar zümrasina bu soyadla

daxil edilmislar.

Molla Ali aga Dilbazin neça övladinin olmasi barade daqiq malumat yoxdur.

Epiqrafik va digar malumatlara asaslanib, onun üç övladinin adini müayyanlasdira

bildik. Böyük oglu @bdülkarim agadir, ikinci oglu «air» texallüslü Obdürrahman

agadir. Molla Ali again bir qizi da olmudur. Molla Ali aganin bu qizi XVIll yüzilin

80-ci illarinde bir müddat Qazax mahalinin vakili islamis Vail Ohmad aga Sixioglu-

ya are getmisdir. Vakil @hmad again övladlarnin anasidir. Qazax mahalinda

mashur Sixlinskiler neslinin ulu babalarindan olan Vakil Ohmad aganin dörd oglu:

«Salik» texellüslü mashur sair Kazim aga, zamanasinin mashur sairi, «Arif» ta-

xallüslü Mayor Mustafa aga, Yaqub agave ismayil aga eyni zamanda Molla All aga

Dilbazin qiz navalaridir.

Kazim aga Salik hicri 1244-cü ilda (1828) yazdigi bir seirinda öz nasabi, vatani,

adi va laqabi barada söz açarkan südünün - ana tarafinin Dilbazilardan oldugunu

bela deyir:

Adim Kazim, vali, Salik laqab seirda mashuram

Gah ovtanim kanari-Kür, sikargahim Qarayazi.

Binayi-bixi-naxli-aslimizSamkürdürür, amma,

Val tifli-vücudimdir makina-siri-Dilbazi.

Seyxizada derlar bizlara galmis Qazaqludan

Seyxili garyamizdir, ham bizüz ol garya a'zazi.

Vali, min iki yüz qurx dörda galdi tarixi hicri

Lakin gördüyümüz kimi, avtobioqrafik saciyyali bu seirda «Dilbazilarin südünü

amdiyini» qeyd etsa da (yeri galmiskan müftinin «Macmue»si capa hazirlanarkan

«makina» - farsca «makidan» - «ammak» feilindan olan söz yanlis olaraq va heg bir

mana bildirmayan

«makira» kimi oxunmusdur), anasinin adi göstarilmir. Olave

edak ki, XIX yüzilin birinci yarisinda yasamis va öz zamanasinin qüdratli gairlarin-

dan olmus, ad Azarbaycan adabiyyati tarixina düsmüs Kazim aga Salik Sixlinski-

nin (1781-1842) ömür-gün yoldagi da öz dayisi - Obdürrahman aga Sair Dilbazoğlunun qizi idi.